Janar 2025
Ky artikull është pjesë e serisë Tri gjëra që duhet të dini rreth...
John Currid
Një realitet me të cilin përballem kur jap mësim rreth librit të Eksodit është se shumë prej studentëve të mi kryesisht as që e kanë idenë për faktin sesa thellë e njeh autori biblik kulturën egjiptase. Besoj se ky lloj të menduari vlen edhe për shumicën e kishës në ditët e sotme. Të dyja traditat, si ajo e krishterë edhe ajo hebraike, shpallin se autori i librit është Moisiu. Moisiu e njihte mirë gjuhën e Egjiptit, teologjinë e popullit egjiptas, si dhe mënyrën e jetesës së vendit. Thënë ndryshe, Moisiu nuk shkruante rreth Egjiptit nga larg dhe as ishte i panjohur me esencën e kulturës egjiptase. Ai e njihte thellësisht Egjiptin e lashtë dhe do të dëshiroja të trajtoja shkurtimisht tri aspekte të narrativës së eksodit që e pasqyrojnë këtë të vërtetë.
1. Eksodi përmban disa paralele të thella tematike, të cilat shpesh nuk vihen re.
Tek Eksodi 2:1–10 lexojmë se Jokebeda, nëna e Moisiut, e vendosi foshnjën në “një kanistër prej xunkthi” (Eksodi 2:3) dhe kështu ia besoi atë kallamishteve në brigjet e lumit Nil. Dy fjalët hebraike për “një kanistër prej xunkthi” janë që të dyja fjalë të huazuara nga gjuha egjiptase. Fjala e parë është gome, që në gjuhën egjiptase do të thotë “xunkth”, pra, bëhet fjalë për kallamishtet e gjata që gjenden në brigjet e burimeve ujore te Egjiptit, sikurse lumi Nil. Fjala e dytë është tevah, një fjalë egjiptase kjo që do të thotë “shportë, qivur, arkë, kanistër”. Kjo fjalë përdoret vetëm në një episod tjetër të Dhiatës së Vjetër e pikërisht në episodin e përmbytjes, atëherë kur “Zoti i tha Noeut: “Hyr në arkë (tevah), bashkë me tërë familjen tënde” (Zanafilla 7:1). Kjo nuk është thjesht një rastësi. Ajo se çfarë shohim këtu është një paralele tematike madhështore, sepse si Noeu, ashtu edhe Moisiu përballen me kërcënimin e ujërave dhe që të dy hyjnë në një arkë, mbijetojnë dhe bëhen çlirimtarët e popujve të tyre. (Duhet vënë në dukje gjithashtu se qoftë Noeu, ashtu edhe Jokebeda i lyejnë arkat e tyre me “bitum” për t’i mbrojtur ato prej forcave shkatërrimtare [shih Zanafilla 6:14].)
Në vargun 10 të këtij pasazhi, lexojmë rreth domethënies së emrit të Moisiut dhe faktin që e bija e Faraonit e rrit Moisiun si birin e saj. Ajo e quan fëmijën “Moisi”, që vjen prej foljes hebraike “me nxjerrë”. Mirëpo, ky emër është edhe një fjalë egjiptase që do të thotë “biri i”. Emrat egjiptas e përdorin atë në lidhje me fjalë të tjera: Thutmosis (biri i Thutit) dhe Ahmosis (biri i Ahut) janë shembujt më të mirënjohur. Mirëpo, për Moisiun ky emër nuk është i lidhur me një emër të rasës gjinore, sepse emri i tij thjesht do të thotë “biri i”. Kjo është një lojë fjalësh e autorit biblik për të theksuar faktin që Moisiu në realitet nuk është biri i Egjiptit; faktikisht, mohimi që i bën Egjiptit tregon se ai është biri i Izraelit (shih Hebrenjve 11:24–25).
2. Plagët nuk shfaqin vetëm fuqinë e Perëndisë, por edhe fuqinë e Perëndisë në krahasim me hyjnitë e Egjiptit.
E vërteta e dytë e librit të Eksodit, që shpesh nuk vihet re prej njerëzve, është fakti që shkatërrimi i Egjiptit përmes plagëve është në realitet dhe në thelb konflikti mes Perëndisë së Izraelit dhe perëndive të Egjiptit. Narrativa e plagëve fillon me Perëndinë që godet lumin Nil dhe e shndërron ujin e tij në gjak (Eksodi 7:14–25). Përse vallë Perëndia e përdor këtë gjykim kundër Egjiptit? Egjiptasit e lashtë e konsideronin lumin Nil si burimin kryesor të ekzistencës së tyre. Ata po ashtu besonin se në fazën e përmbytjeve (kur dilte nga shtrati dhe mbulonte tokat), Nili hyjnizohej dhe shndërrohej në perëndinë Hapi. Kur Zoti i ktheu ujërat e Nilit në gjak, Ai u tall me atë hyjni egjiptase. Kjo plagë shërbeu si demonstrim i faktit se ushqimi i vërtetë vjen vetëm prej dorës sovrane të Zotit dhe jo prej një hyji të rremë pagan të egjiptasve. Plagët e tjera po ashtu mund të shihen si sulmi i Zotit kundër shumë prej hyjnive të tjera të egjiptasve.
3. Eksodi mund t’i jetë referuar qëllimisht një episodi të marrë nga letërsia egjiptase.
Së treti, është po ashtu e rëndësishme për studiuesin e Biblës që të kuptojë se Moisiu e shkroi librin e Eksodit duke qenë një njohës i mirë i letërsisë së lashtë egjiptase të asaj kohe. Stefani na thotë te Veprat e Apostujve 7:22 se “Moisiu u arsimua në gjithë urtësinë e egjiptasve”. Kështu që sa i përket bëmës madhështore të Zotit që ndau Detin e Kuq, është interesante të vëmë re se vetë egjiptasit kishin një histori për një prift që ndau në mes një masë të madhe uji. Papirusi Westcar na rrëfen historinë e Mbretit egjiptas Snofru që po lundronte me barkë në një liqen dhe ndërkohë një prej rremtareve të tij i bie në ujë hajmalia në formë peshku. Snofru thërret priftin Djadjaemonkh që ta zgjidhte këtë problem. Prifti i ndan ujërat, duke e vendosur një anë të liqenit mbi tjetrën dhe kështu e gjen hajmalinë në formë peshku në tokë të thatë. Pastaj ai e kthen ujin e liqenit ashtu siç ishte më parë. Duket se kur e përshkruan ndarjen e ujërave të Detit të Kuq, Moisiu po tallet me përrallën egjiptase. Prifti egjiptas me gjasë e ndau liqenin për të gjetur një hajmali të çmuar, por Perëndia i Izraelit e ndau gjithë Detin e Kuq dhe bëri që një komb i tërë ta kapërcente atë në tokë të thatë. Kush është më i fuqishmi në këtë mes?
Ky artikull bën pjesë në serinë Every Book of the Bible: 3 Things to Know/Çdo libër i Biblës: 3 gjëra për secilin.
Botuar me leje: https://learn.ligonier.org/articles/3-things-exodus
Përktheu: Elton Tahirllari | Redaktoi: Linea Simeon
Shënim: Ju mund ta shpërndani këtë material, pa ndryshuar aspak përmbajtjen. Sigurohuni të citoni “botuar me leje nga dritez.al” dhe vendosni hallkën (linkun) e këtij artikulli nga faqja jonë në internet.
©dritez.al 2025